ถาม: ปกติแล้วคดีเกี่ยวกับการอุปการะเลี้ยงดูบุตรมักเกิดขึ้นได้อย่างไรบ้างในประเทศไทย

ตอบ: คดีการแย่งสิทธิในการดูแลบุตรมักจะเกิดขึ้นได้ทั้งในกรณีที่บิดาและมารดาทำการสมรสกันถูกต้อง มีการหย่าขาดจากกันและสมรสใหม่ หรือในกรณีไม่ได้ทำการสมรสตามกฎหมาย โดยทั่วไปมักจะเป็นกรณีของมารดาเด็กฟ้องร้องผู้ที่เป็นบิดาที่แท้จริงของเด็กเพื่อขอให้มีการอุปการะเลี้ยงดู อย่างไรก็ตามก็อาจจะเป็นกรณีที่บิดาที่มีอำนาจปกครองบุตรฟ้องร้องให้มารดาเด็กร่วมอุปการะเลี้ยงดู

ถาม: ในประเทศไทย การทำข้อตกลงหรือสัญญาเกี่ยวกับ การอุปการะเลี้ยงดูบุตร จำเป็นต้องทำขึ้นในศาลหรือไม่

ตอบ: ถ้าเป็นกรณีที่มีการฟ้องคดีหย่าแล้วหากบิดาและมารดา สามารถตกลงเรื่องหน้าที่ในการอุปการะบุตรกันได้ ข้อตกลงดังกล่าวสามารถกำหนดไว้เป็นส่วนหนึ่งของสัญญาประนีประนอมยอมความในคดีหย่าได้ และถ้าเป็นกรณีที่บิดา มารดาเด็กตกลงเรื่องสัญญาหย่ากันได้ ข้อตกลงเรื่องหน้าที่การอุปการะเลี้ยงดูบุตรนั้นสามารถบันทึกไว้เป็นส่วนหนึ่งของสัญญาหย่า

แต่ถ้าเป็นกรณีที่บิดา มารดาเด็กไม่ได้สมรสกันตามกฎหมายแล้วการตกลงประนีประนอมกันในเรื่องหน้าที่อุปการะเลี้ยงดูก็ยังสามารถทำได้ด้วย อย่างไรก็ตามการบังคับให้เป็นไปตามข้อตกลงเรื่องหน้าที่อุปการะเลี้ยงดูมักทำได้ยากในกรณีที่ไม่ได้มีคำสั่งศาลให้ต้องปฏิบัติ โดยทั่วไปหากบิดา มารดาฝ่ายใดผิดสัญญาไม่ทำหน้าที่ต้องอุปการะตามที่ตกลงก็มักจะมีการฟ้องขอให้ศาลบังคับตามข้อตกลงเรื่องหน้าที่อุปการะเลี้ยงดูต่อไป

ถาม: จะเป็นอย่างไรถ้าหากบิดา มารดา ไม่สาม่ารถตกลงเรื่องหน้าที่การอุปการะเลี้ยงดูบุตรกันได้

ตอบ: หากบิดา มารดาไม่สามารถที่จะตกลงกันเรื่องหน้าที่การอุปการะเลี้ยงดูบุตรได้แล้ว สามารถจะฟ้องเป็นคดีต่อศาลให้กำหนดเรื่องหน้าที่การอุปการะเลี้ยงดูบุตรได้ ถ้าเป็นกรณีที่บิดาไม่มีสถานะความเป็นบิดาโดยชอบด้วยกฎหมาย จะต้องให้ศาลพิจารณาประเด็นความเป็นบิดาโดยชอบก่อน จึงจะพิจารณาเรื่องหน้าที่การอุปการะเลี้ยงดูต่อไป คดีที่เกี่ยวกับการอุปการะเลี้ยงดูเด็กในประเทศไทยจะขึ้นตรงกับศาลเยาวชนและครอบครัวกลาง ในการพิจารณาของศาลเยาวชนและครอบครัวนั้น ศาลจะพิจารณาปัจจัยต่างๆประกอบการกำหนดหน้าที่อุปการะเลี้ยงดูบุตรด้วย

ถาม: ศาลจะพิจารณาจำนวนรวมของค่าเลี้ยงดูที่จะต้องใช้ได้อย่างไร

ตอบ: ถ้าศาลตัดสินให้บิดาหรือมารดาคนใดคนหนึ่งมีหน้าที่จ่ายค่าเลี้ยงดู ศาลจะคำนึงถึงรายรับของผู้มีหน้าที่ ค่าใช้จ่ายของเด็ก และปัจจัยอื่นๆรวมกันเพื่อให้ได้ยอดรวมของค่าอุปการะเลี้ยงดูที่เด็กและบิดาหรือมารดาอีกฝ่ายจะได้รับ

เรื่องอำนาจปกครองบุตรตามกฎหมายไทย

ถาม: อำนาจปกครองเด็กประเภทใดบ้างที่ศาลไทยจะรับพิจารณา

ตอบ: ศาลเยาวชนและครอบครัวไทยจะตัดสินคดีที่มีลักษณะดังต่อไปนี้

*การขอสิทธิอำนาจปกครองแต่เพียงผู้เดียว

*ขอเปลี่ยนแปลงแก้ไขอำนาจปกครอง

*ก่อตั้งอำนาจปกครองตามกฎหมาย

*คดีค่าอุปการะเลี้ยงดู

*สิทธิในการเยี่ยมบุตร

*สิทธิในอำนาจปกครองร่วมกัน

*การสิ้นสุดของอำนาจปกครอง

ถาม: กฎหมายว่าด้วยสถานะความเป็นบิดาโดยชอบด้วยกฎหมายและกฎหมายว่าด้วยสิทธิในอำนาจปกครองบุตรเกี่ยวข้องกันอย่างไร

ตอบ: ตามกฎหมายไทย ผู้ปกครองทั้งบิดาและมารดาย่อมมีอำนาจเต็มในการปกครองบุตร ไม่ว่าบิดาและมารดาจะได้สมรสกันตามกฎหมายหรือไม่ ประเด็นปัญหาที่มักจะเกิดขึ้น คือ เรื่องสิทธิความเป็นบิดาโดยชอบด้วยกฎหมาย กฎหมายไทยเรียกร้องให้บิดามีสถานะความเป็นผู้ปกครองตามกฎหมายด้วย เช่นเดียวกับบิดาตามความเป็นจริงที่จะต้องมีสิทธิในฐานะบิดาโดยชอบด้วยกฎหมาย หรือที่เรียกว่าการก่อตั้งสถานะความเป็นบิดาโดยชอบด้วยกฎหมาย ประเด็นนี้สำคัญต่อการพิจารณาสิทธิปกครองบุตรของบิดา เนื่องจากการเป็นบิดาตามความเป็นจริงไม่อาจรับรองได้ว่าบิดาจะมีอำนาจในการปกครองบุตรหรือไม่

ถาม: สิทธิความเป็นบิดาตามกฎหมายจะเกิดขึ้นได้อย่างไร

ตอบ: สิทธิความเป็นบิดาจะเกิดขึ้นจากคำตัดสินของศาลในเรื่องสถานะความเป็นบิดาโดยชอบด้วยกฎหมาย ซึ่งในบางกรณีความเป็นบิดาโดยชอบด้วยกฎหมายกับความเป็นบิดาตามข้อเท็จจริงอาจแตกต่างกันได้ คดีลักษณะนี้อาจจะเกิดจากการที่บิดาตามความเป็นจริงยื่นคำร้องต่อศาลเพื่อต้องการได้สิทธิความเป็นบิดาโดยชอบ หรืออาจจะเป็นกรณีที่มารดาเป็นคนยื่นคำร้องขอให้ศาลสั่งให้บิดาตามความเป็นจริงมีสถานะเป็นบิดาโดยชอบด้วยกฎหมาย เพื่อเรียกร้องให้บิดารับผิดชอบในค่าอุปการะเลี้ยงดูบุตร

ถาม: จะต้องมีนักสังคมสงเคราะห์เข้ามาเกี่ยวข้องในเรื่องการดำเนินคดีเกี่ยวกับอำนาจปกครองบุตรด้วยหรือไม่

ตอบ: นับตั้งแต่เริ่มคดีที่เกี่ยวกับสวัสดิภาพ ความผาสุขของเด็ก เช่นในเรื่องอำนาจปกครองนี้ ศาลเยาวชนและครอบครัวจะพิจารณาปัจจัยด้านต่างๆที่เกี่ยวข้องทั้งหมด ไม่ว่าจะเป็นด้านสังคม ด้านจิตวิทยา และสุขภาพของเด็กเป็นสำคัญ

ศาลจะกำหนดให้สถานพินิจและคุ้มครองเด็กและเยาวชน เข้ามามีบทบาทในการหาข้อมูลด้านผลกระทบทางสังคมเพื่อใช้ในการพิจารณาในแต่ละคดี โดยทั่วไปจะมีการนัดทั้งผู้ปกครองละเด็กไปสัมภาษณ์เพื่อเก็บข้อมูล

ถาม: ศาลไทยจะให้ความคุ้มครองเด็กและครอบครัวของเด็กอย่างไรบ้าง

ตอบ: คดีเกี่ยวกับอำนาจปกครองบุตรนี้จะอยู่ในเขตอำนาจของศาลเยาวชนและครอบครัว ปัจจัยสำคัญที่ศาลจะใช้ในการตัดสินเรื่องอำนาจปกครองบุตร คือ ความผาสุขและประโยชน์ของเด็กเอง โดยคุณสมบัติของผู้ปกครองและพัฒนาการของเด็กจะถูกหยิบยกขึ้นมาเป็นหลักในการพิจารณาเป็นสำคัญ